میدان «بی‌نهایت» آشنایی‌زدایی

 

 

تا قبل از آن که شما معنی دیگر کلمهٔ «غایت» را – که عبارت است از عَلَمی و پرچمی که می‌فروش بر در میخانه‌اش می‌آویخته است – بدانید، «نقطهٔ آشنایی» زدایی در نظر شما چیزی بوده است و بعد از دانستن این نکته، حیرت و شگفتی و به قول جاحظ «نقطهٔ تعجب» شما عوض می‌شود یا به صورت مضاعف جلوه می‌کند.

 

آنچه غرض اصلی ازین گفتار بود، نشان دادن میدان «بی‌نهایت» آشنایی‌زدایی بود و از سوی دیگر تنوع بیکرانِ مصادیق «هنر سازه‌»ها.

 

شبلی نُعمانی(۱۸۵۷ – ۱۹۱۴)، ادبیاتْ‌شناسِ بزرگِ هند، که یکی از بهترین تحلیل‌های شعر فارسی را از خود به یادگار نهاده، قبل از صورتگرایان روس متوجه این نکته شده بوده و در بحثی با عنوان «اسلوبِ بدیع» از همین مسألهٔ آشنایی‌زدایی سخن می‌گوید. او معتقد است که اسلوبِ بدیع آن است که خیال(= ایماژ) یا مضمونی را در یک «پیرایهٔ جدید و حیرت‌انگیز» بیان کنند و این همان وصف یا شاهکاری است که بسیاری از ارباب ادب آن را شعر نام نهاده‌اند و باید دانست که زبانِ فارسی، درین قسمت، از بینِ تمامِ السنه ممتاز است.

 

محمدرضا شفیعی کدکنی

رستاخیز کلمات، صص ۱۱۴–۱۱۳