ریشه‌شناسی واژه صراط

واژۀ "صراط" به معنی «راه» (در مفهوم دینی کلمه) 45 بار در قرآن به کار رفته است. از دیرباز لغت‌شناسان مسلمان این واژه را از اصلی یونانی می‌دانسته‌اند و این دیدگاه تا حدودی هم درست است. صراط صورت یونانی‌شدۀ کلمۀ لاتینی strāta به معنی «راه» بوده و گویا برای راه‌هایی به کار می‌رفته که برای نمونه سنگ‌فرش شده بوده یا چیزی دیگر رویشان گسترده بوده‌اند. این واژۀ لاتینی احتمالاً از طریق دستگاه اداری رومیان در شام و سرزمین‌های پیرامونش به‌عنوان وام‌واژه به زبان آرامی راه یافته بوده در آن زبان برای نمونه صورت‌هایی مانند اصرطا (یا اسرطا) و صرطیا داشته. عربی هم آن را از زبان آرامی قرض گرفته بوده. آرامی مانند عربی و عبری از زبان‌های خانوادۀ سامی است. گونه‌های مختلف زبان آرامی قرن‌ها زبان فرهنگی، دینی، علمی و اداری تمدن‌های مختلف خاورمیانه از جمله یکی از زبان‌های اداری هخامنشیان یا زبان مسیحیت در خاورمیانه بوده‌اند.

 

اما واژۀ لاتینی strāta برای نمونه به صورت strada به معنی «خیابان» به ایتالیایی رسیده. زبان‌های انگلیسی و آلمانی هم این واژۀ لاتینی را قرض گرفته و به صورت sreet و Straße به معنی «خیابان» به کار می‌برند (حرف ß در آلمانی س تلفظ می‌شود).

 

واژۀ لاتینی strāta از ریشۀ هندواروپایی -ster* به معنی «گستردن» بر جای مانده بوده. شاید از این جهت کلمۀ «راه» را در لاتینی از این ریشه ساخته بوده‌اند که برای ساختن راه چیزی مانند سنگ‌ریزه را باید در مسیری می‌گسترانده‌اند. از این ریشۀ هندواروپایی فعل -star به معنی «گستردن» در اوستایی کاربرد داشته. همچنین از این ریشه به علاوۀ پیشوند -wi فعل -wistar به معنی «گستردن» در بسیاری از زبان‌های ایرانی رایج بوده. واژۀ فارسی "گستردن" نیز از همین فعل ایرانی باستان -wistar مانده. تبدیل w به g در آغاز واژه‌ها بسیار رایج است. این واژه به صورت "بستر" (یعنی آنچه پهن می‌کنند) نیز به فارسی رسیده است، یعنی این بار در آن w به b تبدیل شده بوده. از ریشۀ هندواروپایی -ster* در انگلیسی strew به معنی «پاشیدن و افشاندن»، straw به معنی «حصیر؛ نی» و نیز در آلمانی streuen به معنی «پاشیدن» به جا مانده. در انگلیسی لغت‌های فراوان دیگری هم می‌توان یافت که از این ریشه‌اند ولی انگلیسی آنها را در اصل از لاتینی قرض گرفته است؛ مانند: stratum «لایه»، structure «ساختار»، construction «ساخت»، destroy «خراب کردن»، strategy «راهبرد» و...

 

یوسف سعادت